Statut
Wprowadzenie
Statut (łac. statutum = postanowienie) jest to zbiór przepisów dotyczących organizacji, zakresu i sposobu działania osoby prawnej. Oczekujemy zatem od statutu przede wszystkim przepisów określających struktury danej organizacji, sposobów działania danej instytucji, stowarzyszenia itp. a także celów i zadań jakie sobie dana organizacja wyznacza. Mianem statutów określamy zwłaszcza mające już dziś znaczenie historyczne zbiory praw czy ustaw, np. statuty mazowieckie.
Statut Akcji Katolickiej w Polsce odpowiada powyższej definicji, określa bowiem strukturę, zadania i sposoby działania Akcji Katolickiej. Statut Akcji Katolickiej, który stanowi przedmiot niniejszej refleksji składa się z siedmiu rozdziałów i 79 artykułów, w których określono czym Akcja Katolicka jest, prawa i obowiązki członków, strukturę organizacyjną, jak również zasady sprawowania funkcji w Akcji Katolickiej, oraz zasady ewentualnych zmian statutu i rozwiązania Akcji Katolickiej. Statut Akcji Katolickiej w Polsce został zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu Polski i stanowi zasadę działania tej organizacji.
a. Czym jest Akcja Katolicka?
Już w pierwszych słowach wstępu, statut podaje zwięzłe określenie Akcji Katolickiej: „Akcja Katolicka jest stowarzyszeniem wiernych świeckich, którzy w zorganizowanej formie bardziej bezpośrednio współpracują z hierarchią kościelną w realizacji ogólnego celu apostolskiego Kościoła.” W tym miejscu statut odwołuje się do nauczania soborowego zawartego w Konstytucji Dogmatycznej o Kościele, w Dekrecie o Apostolstwie świeckich oraz w Dekrecie o misyjnej działalności Kościoła. Chociaż wspomniane dokumenty traktują w ogólności o powołaniu i zadaniach świeckich w Kościele, zawierają także naukę o tym szczególnym rodzaju apostolstwa, jakim jest Akcja Katolicka a nawet wymieniają ją z nazwy.
Konstytucja Dogmatyczna o Kościele choć nie wymienia z nazwy Akcji Katolickiej, mówiąc o apostolacie wiernych świeckich w ogóle zwraca uwagę, że wierni świeccy mogą „być powoływani do bardziej bezpośredniej współpracy z apostolatem hierarchii” oraz stwierdza, że wierni świeccy „zdatni są do tego, aby hierarchia przybierała ich do pomocy w wykonywaniu pewnych zadań kościelnych służących celowi duchowemu”. Warto przy tym zwrócić uwagę na stwierdzenie Soboru, że owe pewne zadania, jakiekolwiek one są, czy to bezpośrednio dotykające sfery duchowej, czy też nie, zawsze powinny służyć celowi duchowemu.
Akcja Katolicka zatem w myśl powyższych stwierdzeń, jest organizacją, do której świeccy mogą być powołani przez duchowieństwo.
Dekret o Apostolstwie świeckich określa bardzo precyzyjnie czynniki charakterystyczne tego rodzaju apostolstwa jakim jest Akcja Katolicka (n. 20) zwracając uwagę na ważny dla naszych rozważań w tym punkcie moment, mianowicie, że świeccy do tego rodzaju apostolstwa nie tylko są powoływani przez duchowieństwo, lecz także mogą to czynić samorzutnie, z własnej inicjatywy.
I wreszcie Dekret o misyjnej działalności Kościoła mówiąc o konieczności istnienia urzędów powoływanych przez Boga we wspólnocie chrześcijańskiej, dla rozwoju tej wspólnoty, wymienia urząd kapłanów, diakonów, katechistów oraz Akcję Katolicką.
Powyższe bardzo krótkie i powierzchowne wyliczenie wypowiedzi Soboru wskazuje na kilka elementów zawartych w określeniu Akcji Katolickiej przez statut, a mianowicie,
- że konieczne jest istnienie takiego stowarzyszenia dla realizacji ogólnego celu apostolskiego Kościoła, co w niczym nie uszczupla i nie eliminuje odpowiedzialności pozostałych wiernych;
- że do tego rodzaju apostolstwa mogą być powoływani wierny świeccy przez duchowieństwo;
- że sami powinni się zgłaszać i wyrażać wolę zaangażowania w to apostolstwo;
- oraz, że ten rodzaj apostolstwa Magisterium Kościoła określa mianem urzędu, ministerium, a więc specjalnej posługi, bez której apostolstwo Kościoła byłoby niepełne – wyraził to Ojciec św. w swoim przemówieniu do Biskupów Polskich, stwierdzając, że bez Akcji Katolickiej, „infrastruktura zrzeszeń katolickich w Polsce byłaby niepełna”.
We wstępie statut zwraca uwagę jeszcze na dwie okoliczności ważne zwłaszcza w naszych czasach, mianowicie na fakt,
- że poprzez takie bezpośrednie zaangażowanie wierni czują się rzeczywistymi podmiotami w Kościele. Już Pius XII. wypowiedział w tym względzie słynne zdanie, że „wierni muszą sobie coraz bardziej uświadamiać, że nie tyle przynależą do Kościoła, co są Kościołem”, a zatem za ten Kościół odpowiadają; oraz
- że poprzez fakt zorganizowania Akcji Katolickiej ludzie świeccy jeszcze bardziej włączają się w budowanie Kościoła i jego misję a w ten sposób będą mogli czynić obecnym Kościół tam, gdzie tylko przy ich pomocy może on stać się obecnym, a więc w miejscach i środowiskach, do których kapłan nie dotrze z Ewangelią, bądź to dlatego, że nie jest w stanie, bądź to dlatego, że dane środowisko jest zamknięte na kapłana.
b. Charyzmat Akcji Katolickiej
Określenie Akcji Katolickiej w statucie zwraca uwagę na bardzo istotny element apostolstwa Akcji, który stanowi równocześnie charyzmat Akcji Katolickiej, czyli jest cechą specyficzną tego rodzaju apostolstwa. Chodzi mianowicie o podkreślenie: „…bezpośrednio współpracują z hierarchią Kościelną…”. Otóż bezpośrednia współpraca z hierarchią Kościelną wyróżnia apostolstwo Akcji Katolickiej od wszelkich innych typów i rodzajów Apostolstwa. Sobór mówi o zwierzchnim kierownictwie samej hierarchii, o zatwierdzeniu tej działalności przez kompetentną władzę kościelną a nawet o udzieleniu świeckim specjalnego mandatu do prowadzenia tego rodzaju apostolstwa (por. DA 20). Należy podkreślić, że w niczym nie narusza to autonomii stowarzyszenia, które jest stowarzyszeniem wiernych świeckich i takim pozostaje. Ten sam Sobór nieco wcześniej stwierdza, że odpowiedzialność za kierowanie tymi organizacjami pozostaje w gestii świeckich, oni też mają rozeznawać warunki w jakich ma się prowadzić działalność duszpasterską, do nich należy także planowanie i realizacja programu działania. A zatem owo kierownictwo hierarchii wyraża się w:
- czuwaniu nad zdrową doktryną;
- trosce o formację świeckich;
- oraz przez wzięcie ostatecznej odpowiedzialności za apostolstwo Akcji Katolickiej.
Konkretnie oznacza to, że każde ogniwo Akcji Katolickiej posiada asystenta kościelnego, którego mianuje biskup diecezjalny. Jego podstawowym zadaniem jest dbać o formację członków i czuwać nad czystością doktryny. Przez niego zostaje zapewniony związek z Biskupem diecezjalnym, który odpowiada za całokształt apostolstwa prowadzonego w powierzonej mu diecezji. Stąd Asystent ma prawo uczestniczenia we wszystkich posiedzeniach zarządu, rady i Komisji Rewizyjnej oraz prawo zgłaszania weta wobec uchwał budzących wątpliwość co do wiary i moralności. (art. 34 i 35).
- Struktura organizacyjna Akcji Katolickiej
Zdecydowana większość postanowień statutu dotyczy struktury organizacyjnej stowarzyszenia, statut bowiem jest swego rodzaju aktem prawnym, określa zatem przede wszystkim te elementy, które z prawnego punktu widzenia mają znaczenie.
Wśród postanowień ogólnych zamieszczonych w rozdziale I. na uwagę zasługują następujące:
ˇ art. 1. stwierdza, że w myśl Kodeksu Prawa Kanonicznego Akcja Katolicka jest publicznym stowarzyszeniem wiernych świeckich erygowanym przez Konferencję Episkopatu Polski a w diecezji przez Biskupa Diecezjalnego.
Obydwa akty prawne już istnieją. Posiada zatem osobowość prawną kościelną od chwili erygowania. W oparciu o ustawę z 17. maja 1989 o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, która obowiązywała w chwili powołania Akcji, jest organizacją Kościelną. Jako organizacja Kościelna uzyskała osobowość prawną publiczną na mocy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji zarówno na szczeblu ogólnopolskim jak i diecezjalnym. (zob. art. 1, 2).Oznacza to konkretnie, że Instytut Akcji Katolickiej Diecezji Tarnowskiej posiada osobowość prawną publiczną (zob. Dz.U. Nr 130, poz. 865). Oddziały parafialne posiadają osobowość prawną jako jednostki organizacyjne Instytutu Diecezjalnego. Osobowość tę Oddział Parafialny AK uzyskuje w momencie otrzymania Dekretu Biskupa Diecezjalnego erygującego dany Oddział oraz nominacji Prezesa Oddziału. Instytut Akcji Katolickiej Diecezji Tarnowskiej jest zarejestrowany w Urzędzie Statystycznym i posiada swój numer identyfikacyjny, tzw. REGON: 850544130 Siedzibą władz Akcji jest w skali ogólnopolskiej Warszawa a w skali diecezjalnej każdorazowa stolica diecezji (art. 3).
Zwierzchnie kierownictwo nad działalnością Akcji Katolickiej, o czym była mowa wyżej sprawuje biskup diecezjalny w diecezji (przez Asystenta, którego sam mianuje) a Konferencja Episkopatu Polski na szczeblu krajowym (przez Zespół d/s Akcji Katolickiej i Krajowego Asystenta)(art. 4 i 5).
ˇ Już w postanowieniach ogólnych zwrócono uwagę na bardzo ważny element określony przez Prawo Kanoniczne, a mianowicie, że pełniący funkcje prezesa w Akcji Katolickiej nie mogą równocześnie sprawować funkcji kierowniczych w partiach politycznych (art. 6).
Wydaje się to bardzo na czasie, gdyż istnieje niebezpieczeństwo zinstrumentalizowania działań Akcji Katolickiej do innych niż kościelne celów. Należy więc z naciskiem podkreślić, że Akcja Katolicka jest organizacją kościelną o charakterze apostolskim i dystansuje się od bezpośredniego angażowania się w sprawy polityki, rozumianej jako działalność partyjna i walka o władzę, co nie oznacza, że jest obojętna na to co się dzieje na tej płaszczyźnie, zwłaszcza jeśli zagrożona jest wiara i moralność chrześcijańska (por. art. 9, p.2c).
Jako stowarzyszenie katolickie Akcja Katolicka podejmuje współpracę z innymi stowarzyszeniami katolickimi (art. 7). Jej patronem w Polsce jest św. Wojciech a świętem Uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata.
ˇ Cel i działalność Akcji Katolickiej określają art. 9 i 10 rozdziału II statutu. Są dwa zasadnicze cele Akcji Katolickiej:
- pogłębianie formacji chrześcijańskiej;
2. organizowanie współpracy z hierarchią w prowadzeniu misji apostolskiej Kościoła.
Cele powyższe realizowane są przez:
– formację religijną, moralną, intelektualną i kulturalną ukierunkowaną na działania apostolskie;
– przenikanie wartościami ewangelicznymi życia społecznego;
– zajmowanie stanowiska w sprawach publicznych;
– kształcenie działaczy katolickich, a więc ludzi, którzy pełniąc rozmaite funkcje w życiu społecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym będą zdolni do tego, aby w te dziedziny wnosić Ewangelię i kierować się w działaniu sumieniem chrześcijańskim. (por. art. 9).
A zatem Akcja katolicka podejmuje wszelkie działania zmierzające do realizacji wskazanych celów, a więc działalność kulturalną, wychowawczą, wydawniczą, oświatową, dobroczynną, gospodarczą a nawet turystyczno-sportową. Stara się też być obecna w środkach przekazu nie tylko katolickich, które niejako z natury służą temu celowi, lecz także publicznych, choćby w celu informowania społeczeństwa o swojej działalności. (por. art. 10).
d. Prawa i obowiązki członków Akcji Katolickiej
Zostały one nakreślone w rozdziale III. Statutu.
ˇ Wyróżnia się w Akcji Katolickiej członków zwyczajnych i wspierających (art. 11).
ˇ By zostać członkiem zwyczajnym należy mieć ukończony 18. rok życia, pozostawać w jedności z Kościołem, (np. żyjący w nielegalnym związku małżeńskim, którzy nie mogą przystępować do sakramentów św., bo to jest właśnie sytuacja zerwanej więzi z Kościołem, nie mogą też być członkami Akcji Katolickiej. Nie może zostać członkiem Akcji Katolickiej ten, kto publicznie odstąpił od wiary, albo zerwał ze wspólnotą kościelną albo podlega ekskomunice wymierzonej wyrokiem lub dekretem [art. 16]), odbyć roczny staż kandydacki. Aby zostać członkiem Akcji Katolickiej należy złożyć pisemne oświadczenie gotowości przystąpienia do Akcji (tzw. Deklaracja) do Zarządu Parafialnego, który następnie kieruje wniosek do Zarządu Diecezjalnego wraz z opinią Parafialnego Asystenta a Zarząd Diecezjalny podejmuje decyzję w tej sprawie. (art. 13).
ˇ Członkostwo w Akcji Katolickiej nie wyklucza przynależności do innych stowarzyszeń czy organizacji, takich jednak, które nie sprzeciwiają się wartościom i zasadom nauki społecznej Kościoła. (art. 12).
ˇ Statutowe prawa członków zwyczajnych to udział w przedsięwzięciach Akcji Katolickiej oraz czynne i bierne prawo wyborcze (art. 14).
ˇ Do obowiązków należy: realizacja celów AK, przestrzeganie statutu, regulaminów i uchwał władz Akcji oraz płacenie składki ustalonej przez walne zgromadzenie parafialnego oddziału i zatwierdzonej przez Zarząd Instytutu Diecezjalnego. (art. 15)
ˇ Członkostwo ustaje przez rezygnację złożoną na piśmie do diecezjalnego Instytutu Akcji lub wykluczenia uchwałą Zarządu Diecezjalnego – w takim przypadku istnieje możliwość odwołania się do Biskupa Diecezjalnego (art. 19).
ˇ Członkiem wspierającym może zostać osoba fizyczna, prawna lub stowarzyszenie nie posiadające osobowości prawnej. Przysługuje im jedynie prawo do udziału w przedsięwzięciach Akcji Katolickiej, włączenia się w jej działanie. Może to być rodzaj pewnego uhonorowania osób, które lub całych grup, które nie będąc członkami zwyczajnymi popierają na różny sposób działalność Akcji Katolickiej. (art. 17, 18).
W strukturze organizacyjnej, której poświęcony jest rozdział IV statutu wyróżniono jak gdyby trzy stopnie organizacyjne a mianowicie na pierwszym miejscu Diecezjalne Instytuty Akcji, Parafialne oddziały Akcji Katolickiej i Krajowy Instytut Akcji Katolickiej (art. 20).
Podstawę organizacyjną stanowi zatem Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej, który w swoich działania jest niezależny od wyższej wydawałoby się rangą struktury jaką jest Krajowy Instytut, który tworzą delegaci Instytutów Diecezjalnych i który działa w zasadzie w oparciu o diecezjalne instytuty i w porozumieniu z nimi i któremu przypisana jest raczej funkcja koordynująca działania w wymiarze ponaddiecezjalnym.
Najbardziej podstawową jednostką Akcji Katolickiej jest Parafialny Oddział Akcji. Zatem pierwszym sposobem zaangażowania jest formowanie parafialnych grup Akcji Katolickiej.
Wydaje się, że pozostałe zapisy statutowe nie wymagają dodatkowego komentarza. W każdym razie zapisy statutowe powinny stać się przedmiotem refleksji w ramach spotkań formacyjnych Parafialnych Oddziałów Akcji Katolickiej, tak by żaden z przepisów nie budził wątpliwości.
e. Regulamin Akcji katolickiej Diecezji Tarnowskiej
Ze względu na specyfikę naszej Diecezji został opracowany Regulamin Akcji Katolickiej Diecezji Tarnowskiej, zatwierdzony przez Biskupa Diecezjalnego. Wprowadza on regulacje mające na celu usprawnienie organizacji i działalności Akcji Katolickiej na terenie naszej diecezji, m. in. Uzyskanie członkostwa w Akcji Katolickiej na etapie tworzenia Oddziałów Parafialnych oraz zadania pierwszego Walnego Zebrania Oddziału Parafialnego AK.
Ważnym novum w stosunku do Statutu jest wprowadzenie struktury dekanalnej, która nie została przewidziana w Statucie ogólnopolskim. Tak więc każdy dekanat posiada Radę Dekanalną Akcji Katolickiej, którą tworzą przedstawiciele oddziałów parafialnych oraz Asystenta Dekanalnego, który troszczy się o formację członków Akcji Katolickiej na terenie dekanatu. Rada dekanalna wybiera spośród swego grona przedstawiciela do rady Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej i koordynuje działania Akcji Katolickiej w ramach dekanatu.